Nga Redi Shehu
Termi sekular na shfaqet ne krijimin e shoqërive moderne evropiane. Vjen nga latinishtja “saeculum” që nënkupton një periudhë kohore e barabartë me jetën e një njeriu e në disa raste edhe pothuaj 100 vite. Në kuptimin e vet fetar kjo fjalë u përdor në gjuhën e krishtërimit për të bërë një farë dallimi mes dy botëve të ndryshme, njërës fetare me klerin dhe hierarkinë e saj dhe tjetra bota e jashtme, pjesë e jofetares profanes. Pra, me pak fjalë, dallimi mes klerit të manastireve dhe objekteve të kultit si dhe asaj pjese tjetër të klerit e cila jetonte brënda qëndrave të banuara së bashku me popullsinë. Domethënë që të sekularizosh besimin, sipas të krishterëve, do të thotë ta bësh atë “punë dynjaje”. Ku një klerik braktis jetën e manastirit dhe vendos të bëjë jetë qyteti ose kur një pronë e manastireve kthehet në pronë e të gjithë publikut pra, sekularizohet.
Marrëdhënia mes dy identiteve (fetar dhe kombëtar), ka filluar të dalë në pah më shumë pas krijimit të shteteve kombe në Perëndim e sidomos pas degradimit të traktatit Westfalisë (1648) i cili i njihte territore e kombeve të reja me besimet e tyre përkatëse si qëndra shpirtërore të këtyre vendeve. Pas nje lufte e gjate 30 vjecare ndaj Perandorise se Shenjte Romake nga besimet protestanteve dhe pas nje lufte prej 80 vitesh mes Spanjes dhe Holandes, me ne fund i dha liri besimeve luterane dhe kalviniste si dhe njohu edhe pavaresine e Holandes. Pra, kjo marreveshje eshte edhe zanafilla nga ku buron sot koncepti i sovranietetit te shteteve. Para këtij traktati dhe para periudhës së fillimit të Modernizmit, i cili njesohet pikërisht me periudhën e fillimit të shteteve te reja nacionale, mesi i shekullit 18-të, shoqëritë njerëzorë funksionin kryesisht mbi bazën e perandorive të cilat boshte të vetin kishin besimet fetare. Romakët të cilët më vonë u konvertuan në krishtërim, Persët që besonin në idhujtari por që më vonë u kthyen në islam, Bizantët si perandori e krishterëve të lindjes (orthodoksisë) etj, në bazë të vetën kishin besimin fetar. Osmanet qe ne thelb kishin Islamin si besim. Territori i perandorive ishte aq i madh sa përfshinte brënda vetes shumë kombe. Duke qenë kështu perandoritë kishin karakteristikë multikulturore dhe territori i njërës kulturë apo komb brënda perandorisë nuk kishte fare rëndësi. Thelbësore për ta ishte se cilit besimi ata i përkisnin, ku kryesisht spikaste besimi zyrtar i perandorisë. Pra identiteti fetar ishte përcaktuesi themelor në krijimin e indentiteve individuale. Me rëninen e perandorive të mëdha dhe me krijimin e shteteve-kombe, territori, etnia dhe gjuha filluan të dalin si elementët primarë të përcaktimit të identitet të ri të banorëve të këtyre vendeve duke mbytur identitetin e vjetër fetar të tyrin i cili kaloi në dorë të dytë.
Ndryshimi mes laicite’ dhe sekularizmit eshte se ku i fundit nenkupton qe feja dhe qeverisja mund te udhetojne se bashku. Ka ndarje mes fese dhe shtetit si dhe nuk ka nje fe zyrtare, ligjet jo domosdoshmerisht jane te bazuara ne rregulla fetare dhe liria e ndergjegjes eshte pjese e ligjit.
Kurse Laicite’ eshte menyra sesi francezet shprehen per skularizmin.. Mund ta krahasojmë këtë me modelin amerikan të multikulturalizmit. Në SHBA, të gjitha liritë që përmenda më sipër janë të pranishme, por padyshim që ekziston prania e krishterimit në diskursin e qeverisë dhe jetën e qeverisë. Ka lutje në kongres, disa përfaqësues janë të zëshëm për fenë e tyre dhe presidenti i përfundon fjalimet me “Zot i bekoftë Shtetet e Bashkuara”. Se fundmi nje gjyqtare amerikane me shami u zgjodh ne New Jersey.
Kurse laicité mban një qëndrim më të rreptë për ndarjen e kishës nga shteti. Një shtetas francez duhet të konsiderohet fillimisht si qytetar. Në vendet/ndërtesat publike si shkollat publike, ndërtesat administrative, sallat e gjyqit qytetarët konsiderohen të barabartë. Këto janë sfera laike. Pra, njerëzit nuk lejohen të mbajnë simbole të hapura fetare në këto vende. Jashtë në publik? Po. Në ndërtesat qeveritare? Jo. Kur ka një regjistrim, qytetarët francezë konsiderohen të barabartë, kështu që nuk ka statistika zyrtare mbi fenë dhe grupet minoritare. Laïcité thekson barazinë përpara shtetit dhe ndarjen e qeverisë nga feja. Charles Taylor thotë se deri në vitet 1500 besimi në një Zot ishte i pa sfiduar dhe funskinonte në formën e tij shabllon, në periudhën e mëpasme të modernizmit ai (besimi) u sfidua nga ideologji alternative duke e zbehur atë dhe kthyer sekularizmin në një model “default” per shoqëritë. Sot, edhe pse ne shohim që modernizimi i shoqërive perëndimore shoqërohet me rënien e besimit, kjo nuk do të thotë se rënia e besimit i atribuohet domosdoshmërisht modernizmit. Mosbesimi, nuk është thjeshtë një mungesë besimi, apo indiferencë, ajo është një situatë historike e cila përkufizohet me një gjëndje të irracionalitetit të besimit.
Në këtë kuptim sekularizmi u bashkëngjit me modernizmin dhe të qënurit sekular u kthye në modën e të qënurit modern dhe çdo gjë jo sekulare, pra fetare automatikisht u konsiderua si e prapambetur. E thënë më thjesht me fjalët e Marcel Gaochet, sekularizmi u shfaq dhe u ndërtua si një religjion i ri për të ikur nga religjioni. Një “fe” e re moderne për të ikur nga feja e vjetër. Në vetvete ka dy kuptime të ndara mes njëra-tjetrës. Sekularizmi si metodë shtetërore dhe sekularizmi si ideologji. Në rastin e parë kur është metodë shtetërore ajo bën thjesht një ndarje pragmatike të fesë nga autoriteti politik për hir të neutralitetit me qëllimin e vendosje së një barazie të qajes publike tw qytetarëve me identitete fetare të ndryshme. Sekularizmi transformohet në ideologji kur i imponon religjionit se çfarë ky i fundit duhet të bëjë dhe si duhet ta bëjë. Këtë nismë ai merr duke u nisur nga premisa se feja është një fenomen i vjetër i tejkaluar dhe se feja është irracionale për këtë arsye duhet ndaluar nga hapësira publike. Është pikërisht kjo qasja e dytë e cila është kthyer në lajtmotivin e sekulrizmit sot në botë, ku në modernitetin e shkencës dhe arsyese pa kufi, feja paraqitet e tejkaluar dhe irracionale prandaj duhet hequr nga tribuna publike.
Jurgen Habermas thotë se edhe pse liria e besimit në shoqëritë moderne është përgjigja e duhur politike ndaj sfidës së pluralizmit fetar në shoqëritë e sotme, karakteri sekular i shtetit nuk qe i mjaftueshëm për të siguruar barazi mes praktikave dhe lirive të besimit. Ndarja e besimit të njerëzve në sfera fetare dhe sferë sekulare, ku e para duhej të qëndronte në privacinë e individit, ndërsa e dyta duhet të ishte fytyra publike e e sjelljes së tyre në shoqëri, rezulton të jetë një ndarje artificiale, kjo sepse e bën njeriun që të sillet si hipokrit në publik ndërsa në privacinë e tij të sillet si i sinqertë. Për këtë arsye shumë besimtarë në shoqëritë moderne e kanë shumë të vështirë të bëjnë këtë ndarjen mes sjelljes publike dhe sjelljes fetare në privaci, pa destabilizuar qënien e tyre si persona të devotshëm.
Sot sekularizmi nënkupton të qënurit modern dhe nëse je religjioz nuk je i tillë. Sot ai është parë si proçes që në emër të asnjanësisë në fakt synon t’i çojë ata nga besimi drejt mosbesimit, nga e ashtuquajtura metafizika irracionale e religjionit drejt post-metafizikës racionale të modernitetit. Ai (sekularizmi) u pa si elementi përbashkues në shoqëritë heterogjene bashkëkohore. Në kuptimin e sekularizmit, Perëndimi ka kaq shumë fytyra brënda vetes por prezantohet me një fytyrë të vemte jashtë tij. Interpretimi në forma të ndryshme të sekularizmit nga ana e shteteve të veta, bën që edhe ata vetë të mos të jenë të integruara tërësisht në modernizëm për sa kohë me modernizëms kuptojmë sekularizimin e shoqërive moderne. Qe shtetet evropiane te behen me neutrale duhet te konvertohen ne post-sekulare ne meneyre qe te arrijne te vleresojne realisht modernitetin. Me pak fjale vete sekularizmi ka nevoje te rishikohet sot ne nje bote e cila eshte duke u kthyer gjithmone e me shume drejt religjionit. Nje rishikimi i cili e nxjerr ate nga funksioni i tij i demshem ideologjik.
